Άνοια

Το ερώτημα των ανθρώπων που γίνεται συχνό τα τελευταία χρόνια στους ειδικούς ψυχικής υγείας, έχει να κάνει με την αγωνία τους αν έχουν ‘άνοια’. Η αναρώτηση προκύπτει από την συχνή αναφορά στην διαταραχή, τόσο από τα μαζικά μέσα όσο και από την ιατρική κοινότητα, γεγονός που παράγει ασαφή ενασχόληση και τάση για απόδοση διάχυτων ή και ανεξήγητων συμπτωμάτων στην νόσο. Βασικά συμπτώματα που μπορούν να οδηγήσουν στην υποψία της διάγνωσης σύμφωνα με την διεθνή ταξινόμηση είναι: Προσπάθεια να θυμηθούμε πρόσφατα γεγονότα Πρόβλημα στην παρακολούθηση συνομιλιών Πρόβλημα μνήμης σε σχέση με ονόματα φίλων ή αντικειμένων Επανάληψη θέσεων, ιστοριών ή ερωτήσεων Πρόβλημα στην σκέψη και στην λογική επεξεργασία Σύγχυση σε οικεία περιβάλλοντα. Καθώς η άνοια ανήκει στις εκφυλιστικές παθήσεις, φυσικά παρουσιάζει τα συπτώματά της μετά την ηλικία των 75, στις συντριπτικά περισσότερες περιπτώσεις. Τα προαναφερθέντα στοιχεία, μπορούν να αποτελέσουν βάση, για σωστή και ψύχραιμη επεξεργασία κάποιων συμπτωμάτων που προέρχονται από άλλες καταστάσεις (άγχος, στενοχώρια, υπερκόπωση), και μπορεί να δώσουν την αφορμή για σκέψεις περί άνοιας, οι οποίες τις επιτείνουν και τις επιπλέκουν. Για πλήρη όμως διασάφηση και σε περιπτώσεις επιμονής της ανασφάλειας σε σχέση με τα συμπτώματα απώλειας μνήμης και την προέλευσή τους, είναι απαραίτητο να γίνεται η ειδική εξέταση, για τεκμηρίωση της προέλευσης τους. Η εξέταση είναι σύντομη, απλή και ειδική, δίνοντας άμεσες απαντήσεις για το αν κάποιος πρέπει να συνεχίσει την ενασχόληση και την διερεύνηση των συμπτωμάτων ή να αντιμετωπίσει την αιτία τους με άλλο τρόπο.

Τι είναι η άνοια;

Πρόκειται για σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από έκπτωση της μνήμης (ειδικά της πρόσφατης) αλλά και των υπόλοιπων γνωστικών λειτουργιών και το οποίο ενώ σε γενικές γραμμές είναι εύκολο να αναγνωριστεί είναι πολύ δύσκολο να τυποποιηθεί (δηλαδή να προσδιορίσει κανείς ποιος ακριβώς είναι ο υπεύθυνος τύπος άνοιας για μια συγκεκριμένη κλινική εικόνα). Αν και πρόκειται για μια αναγνωρισμένη από την αρχαιότητα οντότητα, πήρε το όνομα της από τον Phillipe Pinel το 1789. Έχουν αναγνωρισθεί μια σειρά από διαφορετικούς τύπους άνοιας. Αδρά, διακρίνονται σε φλοιώδεις (άνοιες που η πρωταρχική βλάβη εντοπίζεται στον φλοιό του εγκεφάλου με τυπικό παράδειγμα την άνοια τύπου Alzheimer) καιυποφλοιώδεις (άνοιες στις οποίες η αρχική βλάβη εντοπίζεται σε υποφλοιώδεις περιοχές του εγκεφάλου, όπως επί παραδείγματι η οφειλόμενη στην νόσο Parkinson).

Άνοια τύπου ALZHEIMER (ΑΑ).

Πριν από 100 χρόνια ο Alois Alzheimer (1907) μελέτησε τον εγκέγαλο της Auguste D., μιας γυναίκας που πάσχοντας από άνοια άρχισε να εμφανίζει συμπτώματα έκπτωσης μνήμης ήδη από το τέλος της 5ης δεκαετίας της ζωής της. Βρήκε, λοιπόν, στον εγκέφαλό της χαρακτηριστικές βλάβες κατανοώντας ότι πρόκειται για μια διαταραχή με οργανικό υπόβαθρο. Αδρά διακρίνονται δυο τύποι ΑΑ: αυτή με πρώιμη έναρξη (πριν την 6η δεκαετία της ζωής) και με καθυστερημένη έναρξη (μετά την 6η δεκαετία, και αποτελεί το 95% των περιπτώσεων).

Που οφείλεται η ΑΑ;

Δεν είναι επακριβώς γνωστό το που οφείλεται η ΑΑ. Είναι γνωστές όμως οι βλάβες που παρατηρούνται στην συγκεκριμένη άνοια. Ειδικότερα εντοπίζονται πλάκες αμυλοειδούς (amyloid plaques) έξω από τα νευρικά κύτταρα και νευροινιδιακές συσσωρεύσεις (neurofibrillary tangles) μέσα στα νευρικά κύτταρα (όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα όπου αριστερά απεικονίζονται φυσιολογικά νευρικά κύτταρα και δεξιά κύτταρα από εγκέφαλο πάσχοντος από ΑΑ:

Ποια είναι η κλινική εικόνα στην ΑΑ;

Στα αρχικά στάδια είναι δύσκολο να γίνει αντιληπτή η άνοια, γιατί τα συμπτώματα είναι τόσο ήπια που είναι πιθανό να διαλάθουν της προσοχής ακόμη και των φροντιστών. Αυτά τα πρώτα συμπτώματα περιλαμβάνουν δυσκολίες στην μνήμη (και ειδικά στην πρόσφατη μνήμη, και όχι στην παλιά),δυσκολία στην επίλυση προβλημάτων, επίμονη ενασχόληση με τα γεγονότα του παρελθόντος, μειωμένος αυθορμητισμός και γενικά δείχνει άτομο που απαντά στο περιβάλλον του με σαφώς μειωμένη ταχύτητα και ακρίβεια. Ειδικά σε ότι αφορά τη μνήμη, οι συγγενείς πολύ συχνά μπερδεύονται από το ότι ο ασθενής θυμάται πολύ καλά τα «παλιά» γεγονότα και αυτό τους κάνει να πιστέυουν ότι η μνήμη «δουλεύει» καλά.Δυστυχώς η αλήθεια είναι ότι οι παλιές μνήμες αποθηκεύονται σε άλλες περιοχές του εγκεφάλου απ’ ότι οι πρόσφατες και η ΑΑ είναι διαταραχή που βλάπτει κατά κανόνα τις περιοχές που αποθηκεύονται οι πρόσφατες μνήμες. Έτσι η ικανότητα ή ακόμη και η “εμμονή” του ασθενή να αναφέρει λεπτομερώς τα γεγονότα του παρελθόντος δεν είναι δείγμα υγειούς λειτουργίας της μνήμης. Είναι ιδιαίτερα συχνό ο ίδιος ο ασθενης να διαπιστώνει τις μνημονικές του δυσκολίες και να προσπαθεί να καλύψει τα κενά με διάφορες δικαιολογίες (πχ “έχω άγχος όποτε επισκέφτομαι γιατρούς”, “δεν ήμουν ποτε καλός στα μαθηματικά” ) ή επικαλούνται όλο και πιο συχνά τη βοήθεια των συγγενικών τους προσώπων. Προϊόντος του χρόνου, τα συμπτώματα επιδεινώνονται και 8-10 χρόνια κατά μέσο όρο μετά τη διάγνωση η πλειοψηφία των ασθενών δεν είναι σε θέση να αυτοεξυπηρετηθεί.