Διπολική Διαταραχή

Ένας οδηγός για τους ασθενείς και τις οικογένειες τους.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΔΙΠΟΛΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ;

Η διπολική διαταραχή (παλιότερα γνωστή σαν μανιοκαταθλιπτική διαταραχή ή νόσος) είναι μια σοβαρή οργανική διαταραχή που προσβάλλει το 1,2% του πληθυσμού. Αν και τα συμπτώματα της και η βαρύτητα τους ποικίλουν, η επίπτωση της στη ζωή του ασθενή είναι ιδιαίτερα σημαντική. Αν εσείς ή κάποιος συγγενής σας έχει εμφανίσει συμπτώματα της διαταραχής, είναι φυσικό να έχετε πολλές απορίες. Αυτός το φυλλάδιο έχει στόχο να δώσει απαντήσεις σε μερικά από τα πιο συνηθισμένα ερωτήματα σχετικά με τη διαταραχή. 

Φυσιολογικά η διάθεση μας παρουσιάζει διακυμάνσεις και μπορεί να πάρει τη μορφή της χαράς, της λύπης, του θυμού κ.λ.π. Οι αλλαγές της διάθεσης είναι οι «απαντήσεις» απέναντι σε γεγονότα της καθημερινής ζωής και συχνά μπορούμε να αναγνωρίσουμε το γεγονός εκείνο που άλλαξε τη διάθεση μας. Παρόλα αυτά, όταν βιώνουμε αλλαγές στη διάθεσή μας που είναι υπερβολικές σε σχέση με τα γεγονότα που τις προκάλεσαν ή μοιάζουν να «έρχονται από το πουθενά» επηρεάζοντας τον τρόπο με τον οποίο συνήθως λειτουργούμε, αυτές οι αλλαγές είναι πιθανό να οφείλονται σε μια διαταραχή της διάθεσης. Οι διαταραχές της διάθεσης είναι βιολογικές (οργανικής δηλαδή αιτιολογίας) διαταραχές που επηρεάζουν την ικανότητα να βιώνουμε φυσιολογικές συναισθηματικές καταστάσεις. Υπάρχουν γενικά δυο είδη τέτοιων διαταραχών: οι μονοπολικές καταθλιπτικές διαταραχέςπου χαρακτηρίζονται από ένα μη φυσιολογικό «πέσιμο» της διάθεσης και οι διπολικές διαταραχές που σε κάποιες τουλάχιστον περιπτώσεις χαρακτηρίζονται από ένα παθολογικό «ανέβασμα» της διάθεσης. Αυτές οι διαταραχές προκαλούνται από μια μεταβολή στη συνηθισμένη βιοχημική κατάσταση του εγκεφάλου. Δεν οφείλονται σε κάποιο σφάλμα του ασθενή. Δεν είναι αποτέλεσμα μιας αδύναμης ή ασταθούς προσωπικότητας. Αντίθετα, πρόκειται για ιατρικές νόσους που αντιμετωπίζονται με επιτυχία με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, αλλά και με την ψυχοθεραπευτική βοήθεια ενός ειδικού.

Η διάγνωση δεν μπορεί να γίνει με κάποιες εργαστηριακές εξετάσεις, αλλά βασίζεται στην ταυτόχρονη σχεδόν εμφάνιση μιας ομάδας συμπτωμάτων. Για να γίνει αυτό θα χρειαστεί να παρθεί από τον ψυχίατρο ένα λεπτομερές ιστορικό των συμπτωμάτων που εμφανίζει ο ασθενής επί του παρόντος, αλλά και μια αναδρομή στα συμπτώματα που εμφάνισε κατά το παρελθόν.

Ποια είναι τα συμπτώματα της διπολικής διαταραχής;

Η διάθεση χαρακτηριστικά μεταβάλλεται σε κύκλους. Ο ασθενής, άλλοτε βιώνει περιόδους με ανεβασμένη διάθεση και οι οποίες περιγράφονται σαν υπομανιακές ή μανιακές ανάλογα με την ένταση και την επίπτωση τους στη ζωή του ασθενή κι άλλοτε καταθλιπτικές περιόδους με πεσμένη διάθεση κι άλλοτε περιόδους με φυσιολογική διάθεση. Αδρά μπορούν να περιγραφούν τέσσερα είδη επεισοδίων της διαταραχής:

Μανιακά επεισόδια: χαρακτηρίζονται από υπερενεργητικότητα, υπερδραστηριότητα, αυξημένη κοινωνικότητα, που μπορεί να εξελιχθούν σε υπερβολική εφορία ή/και ευερεθιστότητα. Όντας κανείς σε μανιακό επεισόδιο αρνείται ότι κάτι δεν πάει καλά και κατηγορεί οποιονδήποτε του υποδείξει ότι υπάρχει κάποιο πρόβλημα. Κατά τη διάρκεια του μανιακού επεισοδίου, τα ακόλουθα συμπτώματα είναι παρόντα για, τουλάχιστον, μια εβδομάδα:

· Υπερβολικά ανεβασμένη διάθεση ή ευερεθιστότητα. 

Και 4 τουλάχιστον από τα υπόλοιπα: 

· Μειωμένη ανάγκη για ύπνο λόγω της αυξημένης ενέργειας.
· Ταχεία ομιλία με αποτέλεσμα οι άλλοι να μην μπορούν να ακολουθήσουν το ρυθμό του ασθενή.
· Σκέψεις που διαδέχονται ταχύτατα η μια την άλλη, σαν να «τρέχουν» μέσα στο μυαλό.
· Εύκολη διάσπαση της προσοχής, με αποτέλεσμα σε λίγα μόνο λεπτά να καταπιάνεται κανείς με πολλά θέματα.
· Αίσθημα μεγαλείου ή πεποίθηση ότι έχει ιδιαίτερες ικανότητες ή ιδιαίτερη αξία.
· Απερισκεψία στις ενέργειες, με αποτέλεσμα να κάνει κανείς πράξεις που μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο τη ζωή του (γρήγορη και επικίνδυνη οδήγηση, αλόγιστη σπατάλη χρημάτων, υπερβολική σεξουαλικότητα κλπ)
· Σε σοβαρές περιπτώσεις μπορεί κανείς να βιώσει ψυχωτικά συμπτώματα όπως ψευδαισθήσεις (το να βλέπει ή να ακούει κανείς πράγματα που κανένας άλλος δεν αντιλαμβάνεται) ή παραληρητικές ιδέες (το να πιστεύει κανείς πράγματα που δεν είναι αληθινά).

Υπομανιακά επεισόδια: πρόκειται για ηπιότερες μορφές μανίας, που έχουν σαν αποτέλεσμα κατά τη διάρκεια τους ο ασθενής να νιώθει καλά και όντας ιδιαίτερα παραγωγικός να διακόπτει την αγωγή του. Κατά κανόνα διαρκούν λίγο και είτε εκτρέπονται σε μανία είτε ακολουθούνται από κατάθλιψη.

Καταθλιπτικά επεισόδια: στα μείζονα καταθλιπτικά επεισόδια, συμπτώματα όπως τα παρακάτω είναι παρόντα για 2 εβδομάδες, τουλάχιστον, δυσχεραίνοντας τη λειτουργία του ασθενή:

· Αίσθημα θλίψης, λύπης, απογοήτευσης ή απώλεια ενδιαφέροντος για πράγματα που παλιότερα ήταν ευχάριστα. 

Επιπλέον 4 τουλάχιστον από τα παρακάτω:

· Διαταραχή του ύπνου

· Διαταραχή της όρεξης για φαγητό.

· Δυσκολία στη συγκέντρωση και τη λήψη αποφάσεων.

· Εύκολη κόπωση.

· Αίσθημα επιβράδυνσης ή υπερβολική νευρικότητα.

· Αίσθημα ενοχής ή χαμηλής αυτο-εκτίμησης.

· Σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονικός ιδεασμός.

Σε βαριές καταθλίψεις μπορεί να συνυπάρχουν ψευδαισθήσεις ή παραληρητικές ιδέες. 

Μικτά επεισόδια: είναι πιθανώς τα επεισόδια με τη μεγαλύτερη επιβάρυνση για τον άρρωστο και περιλαμβάνουν συμπτώματα τόσο μανίας όσο και κατάθλιψης που εναλλάσσονται μέσα σε λίγες ώρες ακόμη και μέσα στην ίδια μέρα. Τα επεισόδια αυτά χαρακτηρίζονται από τον πιο αυξημένο κίνδυνο για απόπειρα αυτοκτονίας.

Ποιες είναι οι διαφορετικές μορφές της διπολικής διαταραχής;

Οι ασθενείς διαφέρουν μεταξύ τους αναφορικά με το πόσο συχνά νοσούν και το τι επεισόδια εμφανίζουν. Κάποιοι εμφανίζουν, περίπου εξίσου, καταθλιπτικά και μανιακά επεισόδια κι άλλοι κυρίως επεισόδια του ενός ή του άλλου τύπου. Στους άνδρες η διαταραχή πρωτοεμφανίζεται, πιο συχνά, με μανιακό επεισόδιο και στις γυναίκες με καταθλιπτικό. Χωρίς θεραπεία τα επεισόδια μπορεί να είναι συχνά. Σε μερικές περιπτώσεις τείνουν να εμφανίζονται ανάλογα με την εποχή του έτους (καταθλιπτικοί το χειμώνα και υπομανιακοί το καλοκαίρι). Μερικοί εμφανίζουν συνεχή επεισόδια μέσα στο χρόνο με εναλλαγή από τη μανία στην κατάθλιψη (η μορφή αυτή ονομάζεται διπολική διαταραχή με ταχεία εναλλαγή φάσεων ή rapid-cycling).
Χωρίς θεραπεία τα επεισόδια μπορεί να διαρκούν μέρες, μήνες ή σπανιότερα χρόνια. Χωρίς αγωγή ένα μανιακό επεισόδιο διαρκεί μήνες (3 κατά μέσο όρο) και το καταθλιπτικό συνήθως πάνω από εξάμηνο. 

Οι μορφές της διαταραχής διαχωρίζονται (με βάση την επίσημη ιατρική ορολογία) ως εξής:

• Διπολική διαταραχή τύπου Ι: μανιακά ή υπομανιακά επεισόδια που συνοδεύονται από καταθλιπτικά. Ακόμη κι όταν τα μόνα επεισόδια είναι μανιακά ο ασθενής θεωρείται διπολικός, καθώς είναι πρακτικά βέβαιο ότι στο μέλλον, αν δεν λάβει αγωγή, θα εμφανίσει και καταθλιπτικά.
• Διπολική διαταραχή τύπου ΙΙ: σε αυτόν τον τύπο υπάρχουν μόνο υπομανιακά και καταθλιπτικά επεισόδια. Είναι αρκετές φορές δύσκολο να αναγνωριστεί, γιατί η υπομανιακή κατάσταση μπορεί να θεωρείται από τον ασθενή ως «φυσιολογική».Συνήθως οι ασθενείς προστρέχουν για βοήθεια μόνο στη διάρκεια των καταθλιπτικών τους επεισοδίων, με αποτέλεσμα να μένουν «ακάλυπτοι» φαρμακευτικά κατά τα υπομανιακά επεισόδια, υπονομεύοντας την όλη πορεία της νόσου. · 
• Διπολική διαταραχή με ταχεία εναλλαγή φάσεων (rapid-cycling): τουλάχιστον 4 διαφορετικά (μανιακά, υπομανιακά ή καταθλιπτικά ) επεισόδια μέσα σε ένα έτος. Η μορφή αυτή αφορά 10-15% των ασθενών και, για άγνωστους λόγους, συχνότερα τις γυναίκες. Κάποιες φορές προκαλείται από την παρατεταμένη χρήση αντικαταθλιπτικών χωρίς τη συνδρομή κάποιου θυμοσταθεροποιητικού (βλέπε παρακάτω στη φαρμακευτική αγωγή).

Υπάρχουν άλλες ψυχιατρικές διαταραχές που συγχέονται ή συνυπάρχουν με τη διπολική διαταραχή;
Η διπολική διαταραχή μπορεί κάποιες φορές να συγχέεται με αγχώδεις ή ψυχωτικές διαταραχές κι αυτό γιατί αγχώδη ή και ψυχωτικά συμπτώματα συχνά απασχολούν και τους διπολικούς ασθενείς. Από την άλλη, συχνά μπορεί να συνυπάρχουν διαταραχές όπως η κατάχρηση ουσιών (πχ αλκοόλ), η ψυχαναγκαστική – καταναγκαστική διαταραχή κι η διαταραχή πανικού. Σπανιότερα, κάποια διαταραχή προσωπικότητας και ιδιαίτερα η μεταιχμιακή ή η αντικοινωνική διαταραχή μπορεί να εμφανίσουν εικόνα παρόμοια με αυτή της διπολικής. Αν πιστεύετε ότι η διάγνωση του γιατρού σας είναι λανθασμένη θα πρέπει να του ζητήσετε να σας εξηγήσει με ποιον τρόπο έφτασε σε αυτό το συμπέρασμα.

Πότε αρχίζει η διπολική διαταραχή;

Συνήθως αρχίζει στην εφηβεία ή στα πρώτα χρόνια της ενήλικης ζωής.

Γιατί είναι σημαντικό να διαγνωσθεί έγκαιρα και να αρχίσει γρήγορα μια θεραπευτική αγωγή;

Κατά μέσο όρο οι διπολικοί ασθενείς προτού καταλήξουν στη σωστή διάγνωση χρειάζεται να επισκεφθούν 3-4 γιατρούς και 8 χρόνια προτού να καταλήξουν σε μια αποτελεσματική θεραπεία. Η έγκαιρη διάγνωση και η αποτελεσματική αντιμετώπιση βοηθούν στην πρόληψη των παρακάτω καταστάσεων:

• · Αυτοκτονία: είναι πιο συχνή στα πρώτα χρόνια της διαταραχής και τελικά 1 στους 5 ασθενείς θα πεθάνουν αυτοκτονώντας.
• · Κατάχρηση αλκοόλ και άλλων ουσιών: αφορά περίπου το 50% των ασθενών που αν και χρησιμοποιούν τις ουσίες αυτές σαν μια μορφή αυτό-θεραπείας εντούτοις δυσχεραίνουν την πορεία και τη θεραπεία της διπολικής διαταραχής.
• · Προβλήματα στην επαγγελματική και κοινωνική ζωή.
• · Προβλήματα στη θεραπεία: σε μερικούς ασθενείς τα επεισόδια τείνουν να γίνονται πιο συχνά και δυσίατα. Το φαινόμενο αυτό περιγράφεται σαν kindling.
• · Ακατάλληλη ή ανεπαρκής αγωγή: ασθενείς που εσφαλμένα διαγιγνώνσκονται μόνο ως καταθλιπτικοί λαμβάνουν μόνο αντικαταθλιπτική αγωγή (χωρίς δηλαδή θυμοσταθεροποιητικό) με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν να εμφανίσουν μανιακά επεισόδια.

Τι προκαλεί τη διπολική διαταραχή;

Δεν υπάρχει ένα και μοναδικό αναγνωρισμένο αίτιο, αλλά η έρευνα δείχνει ότι σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν διαταραχές στον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν ή επικοινωνούν τα νευρικά κύτταρα μεταξύ τους, σε ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου. Ανεξαρτήτως του βιοχημικού αιτίου, οι ασθενείς με διπολική διαταραχή είναι πιο ευάλωτοι σε συναισθηματικά ή σωματικά στρες. Έτσι ταραχώδεις αλλαγές της ζωής, η στέρηση ύπνου ή η χρήση κάποιων ουσιών μπορεί να πυροδοτήσουν κάποιο επεισόδιο της διαταραχής, χωρίς βέβαια να σημαίνει ότι η διαταραχή οφείλεται σε αυτές τις καταστάσεις.

Αυτή η θεωρία της ενδογενούς ευαισθησίας και της συνεισφοράς των εξωτερικών (περιβαλλοντικών) παραγόντων στην εκδήλωση μιας νόσου είναι κοινή με άλλες ιατρικές διαταραχές. Για παράδειγμα σε ότι αφορά τα καρδιαγγειακά νοσήματα, μπορεί κάποιος να έχει μια κληρονομική προδιάθεση για αυξημένη χοληστερίνη και υψηλή πίεση που μπορεί να μειώνουν την παροχή οξυγόνου στην καρδιά. Έτσι σε περιόδους αυξημένης σωματικής άσκησης ή στρες μπορεί να νιώσει πόνο στην καρδιά ή να υποστεί έμφραγμα λόγω της μειωμένης οξυγόνωσης. Η θεραπεία στις περιπτώσεις αυτές είναι να πάρει κανείς φάρμακα που μειώνουν την πίεση και την χοληστερίνη και να αλλάξει τον τρόπο ζωής του. Παρομοίως στη διπολική διαταραχή χρησιμοποιούμε τα φάρμακα για να αντιμετωπίσουμε την υποκείμενη βιολογική διαταραχή και προτείνουμε αλλαγές στον τρόπο ζωής για να μειώσουμε τις υποτροπές της νόσου (μείωση του στρες, υγιεινή του ύπνου και αποφυγή ουσιών κατάχρησης όπως το αλκοόλ)

Κληρονομείται η διπολική διαταραχή;

Γενικά η διπολική διαταραχή τείνει να κληρονομείται μερικώς. Ειδικότερα, οι ερευνητές έχουν προσδιορίσει ένα αριθμό γονιδίων που εμπλέκονται με τη διαταραχή. Όπως κι άλλες σύνθετες νόσοι έτσι κι η διπολική διαταραχή εμφανίζεται μόνο σε ένα ποσοστό των ατόμων που έχουν τα υπεύθυνα γονίδια κι όχι σε όλους. Για παράδειγμα αν κάποιος πάσχει από διπολική διαταραχή κι ο/η σύζυγός του όχι, τότε τα παιδιά τους έχουν μόνο 1 στις 7 πιθανότητες να αναπτύξουν τη διαταραχή. Όσο περισσότεροι συγγενείς πάσχουν από διπολική διαταραχή τόσο αυξάνουν οι πιθανότητες να κληρονομηθεί η διαταραχή.

ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΑΙ Η ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ;

Στάδια της θεραπείας.

• Οξεία φάση: στόχος είναι να τερματιστεί το παρόν μανιακό, υπομανιακό ή καταθλιπτικό επεισόδιο.
• Φάση συντήρησης: η θεραπεία συνεχίζεται σε μακροχρόνια βάση με σκοπό την αποφυγή υποτροπών.

Συστατικά της θεραπείας.

• Φαρμακευτική αγωγή: είναι απαραίτητη για όλους σχεδόν τους ασθενείς σε οξεία φάση ή σε φάση συντήρησης.
• Ψυχο-εκπαίδευση: εκπαίδευση του ασθενή και της οικογένειας σχετικά με τη νόσο και τους τρόπους πρόληψης αυτής και των συνεπειών της.
• Ψυχοθεραπεία:βοηθά τους ασθενείς και τις οικογένειες τους να αντιμετωπίσουν με δημιουργικό τρόπο ενοχλητικές σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές.

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΦΑΡΜΑΚΩΝ

Οι τρεις σημαντικότερες κατηγορίες φαρμάκων είναι τα θυμοσταθεροποιητικά, τα αντικαταθλιπτικά και τα αντιψυχωτικά. Κατά καιρούς μπορεί να χορηγηθούν, βραχυπρόθεσμα, κι άλλα φάρμακα για υποχωρήσει το άγχος ή η αϋπνία. Εν γένει τα φάρμακα δρουν επηρεάζοντας τη λειτουργία ουσιών που ονομάζονται νευροδιαβιβαστές και χρησιμεύουν για την επικοινωνία μεταξύ των νευρικών κυττάρων.

Τι είναι τα θυμοσταθεροποιητικά;

Για να θεωρηθεί ένα φάρμακο σαν θυμοσταθεροποιητικό πρέπει: α) να έχει την ικανότητα να θεραπεύει και να προλαμβάνει τα μανιακά και τα καταθλιπτικά επεισόδια και β) να μην επιδεινώνουν ή να μην προκαλούν μανία, υπομανία ή κατάθλιψη.

Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται τα εξής φάρμακα:

• Λίθιο (Milithin, Lithiofor)
• Βαλπροϊκό (Depakine)
• Καρβαμαζεπίνη (Tegretol)
• Οξκαρβαμαζεπίνη (Trileptal)
• Λαμοτρυγίνη (Lamictal)

Τα τρία πρώτα είναι τα παλιότερα και τα πιο μελετημένα. Τα επόμενα είναι νεώτερα.

Τι είναι τα αντικαταθλιπτικά;

Είναι φάρμακα που αντιμετωπίζουν τα συμπτώματα της κατάθλιψης. Στη διπολική διαταραχή χρησιμοποιούνται πάντα μαζί με θυμοσταθεροποιητικά, γιατί αν χρησιμοποιηθούν μόνα τους σε έναν διπολικό ασθενή μπορεί να τον ωθήσουν σε υπομανία ή μανία. Έχουν μελετηθεί κυρίως στην μονοπολική κατάθλιψη αλλά είναι αποτελεσματικά και σε διπολικές καταθλίψεις. Δεν διαφέρουν μεταξύ τους τόσο στην αποτελεσματικότητα όσο στις προκαλούμενες παρενέργειες. Οι κυριότερες κατηγορίες είναι οι εξής:

• Εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης: Seroxat, Zoloft, Seropram, Ladose, Dumyrox, Entact (Cipralex).
• Efexor, Cymbalta (Xeristar).

Αν δεν είναι αποτελεσματικά ή προκαλούν παρενέργειες άλλες επιλογές είναι οι εξής:

• · Remeron
• · Aurorix
• · Saroten
• · Anafranil.

Τι είναι τα αντιψυχωτικά;

Είναι φάρμακα που χρησιμεύουν στον έλεγχο των ψευδαισθήσεων και των παραληρητικών ιδεών που εμφανίζονται μερικές φορές κατά τη διάρκεια της μανίας ή της κατάθλιψης.

Επιπρόσθετα χρησιμοποιούνται και σε δυο ακόμη περιπτώσεις, ακόμη κι όταν τα ψυχωτικά συμπτώματα απουσιάζουν. Είτε σαν κατασταλτικά, ειδικά σε περιπτώσεις μανίας, για την αντιμετώπιση της αϋπνίας, της νευρικότητας και της διέγερσης, είτε (επειδή τα νεώτερα τουλάχιστον έχουν και κάποιες θυμοσταθεροποιητικές ιδιότητες) για την ενίσχυση της δράσης των ήδη χορηγούμενων θυμοσταθεροποιητικών. Συνήθως χρησιμοποιούνται τα νεώτερης γενιάς αντιψυχωτικά που ονομάζονται και άτυπα με κυριότερους εκπροσώπους τα εξής:

• · Risperidone (Risperdal)
• · Risperidone (Ρισπεριδόνη βραδείας αποδέσμευσης) (Risperdal Consta)
• · Olanzapine (Zyprexa)
• · Quetiapine (Seroquel)
• · Ziprasidone (Geodon)
• · Amisulpride (Solian)
• · Aripiprazole (Abilify)
• · Clozapine (Leponex)

ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΤΗΝ ΟΞΕΙΑ ΦΑΣΗ

Επιλογή του θυμοσταθεροποιητικού για ένα οξύ μανιακό επεισόδιο. Τα θυμοσταθεροποιητικά φάρμακα πρώτης επιλογής είναι το λίθιο και το βαλπροϊκό με την καρβαμαζεπίνη να ακολουθεί. Η επιλογή θα γίνει από το γιατρό με βάση το ιστορικό του ασθενή, τη σωματική του υγεία (πχ το λίθιο δεν θα προτιμηθεί σε έναν νεφροπαθή) αλλά και τον τύπο της διαταραχής (το λίθιο και το βαλπροϊκό είναι εξίσου αποτελεσματικά στην ευφορική μανία, αλλά το βαλπροϊκό υπερέχει στη δυσφορική μανία, στα μικτά επεισόδια και στη διπολική διαταραχή με ταχεία εναλλαγή φάσεων). Τα νεώτερα θυμοσταθεροποιητικά είναι φάρμακα δεύτερης γραμμής που χρησιμοποιούνται όταν τα πρώτα εμφανίζουν παρενέργειες ή είναι αναποτελεσματικά ή μερικώς αποτελεσματικά.

Πόσο γρήγορα δρουν;
Χρειάζονται 1-2 εβδομάδες για να αρχίσουν να δείχνουν αποτελέσματα. Εν τω μεταξύ μπορεί να συνχορηγηθούν κι άλλα φάρμακα για την προσωρινή ανακούφιση των οξέων συμπτωμάτων ως εξής:

• · Αντιψυχωτικά: για την ανακούφιση της αϋπνίας, της νευρικότητας, της διέγερσης και της επιθετικότητας.
• · Βενζοδιαζεπίνες (=αγχολυτικά), όπως τα: Tavor, Rivotril για το άγχος, τη δυσφορία, την αϋπνία.

Συνήθως αυτή η συνχορήγηση διαρκεί λίγες εβδομάδες κι οι δόσεις των αντιψυχωτικών ή των βενζοδιαζεπινών μειώνονται προϊόντος του χρόνου. Σε αρκετές περιπτώσεις κάποιοι ασθενείς θα χρειαστούν και συνχορήγηση αντιψυχωτικών, σε χαμηλές δόσεις, για την πρόληψη των υποτροπών.

Επιλογή αντικαταθλιπτικού για την οξεία κατάθλιψη.

Αν και ήπιες ή μέτριες καταθλίψεις αντιμετωπίζονται μόνο με το θυμοσταθεροποιητικό, οι βαριές απαιτούν συνχορήγηση αντικαταθλιπτικού. Τα αντικαταθλιπτικά ποτέ δεν χορηγούνται μόνα τους στη διπολική διαταραχή για τους λόγους που προαναφέρθηκαν. Γενικά χρειάζονται 2-4 εβδομάδες για να δείξουν αποτελέσματα κι είναι πιθανό κάποιοι ασθενείς να χρειαστεί να δοκιμάσουν 2-3 διαφορετικά σκευάσματα μέχρι να βρεθεί εκείνο με την μέγιστη αποτελεσματικότητα. Σε δύσκολες περιπτώσεις μπορεί να χρειαστεί να προστεθεί επιπλέον θυμοσταθεροποιητικό (πχ λίθιο) ή λαμοτρυγίνη (που έχει δείξει μια ελαφρά υπεροχή στα καταθλιπτικά επεισόδια).

Στρατηγικές για την πρόληψη ή ελαχιστοποίηση των παρενεργειών.

Δυνητικά, όλα τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στην θεραπεία της διπολικής διαταραχής μπορεί να προκαλέσουν ενοχλητικές παρενέργειες. Όπως διαφέρει κι η αποτελεσματικότητα από άτομο σε άτομο κατά τον ίδιο τρόπο διαφέρουν κι οι παρενέργειες. Με άλλα λόγια σαφώς και δεν είναι απαραίτητο να εμφανίσει κανείς παρενέργειες από ένα φάρμακο, επειδή κάποιος άλλος λαμβάνοντας το ίδιο σκεύασμα εμφάνισε. Ομοίως επειδή κάποιος εμφάνισε ανεπιθύμητες ενέργειες από ένα σκεύασμα αυτό δεν σημαίνει ότι θα εμφανίσει και με κάποιο άλλο.

Υπάρχουν στρατηγικές που βοηθούν στην ελαχιστοποίηση τους. Επί παραδείγματι κάποιος γιατρός μπορεί να επιλέξει να αρχίσει ο ασθενής το φάρμακο από μια χαμηλή δόση η οποία θα αυξάνει αργά και προοδευτικά με σκοπό να συνηθίσει ο οργανισμός του την ουσία. Με αυτό τον τρόπο μειώνονται οι παρενέργειες, ο ασθενής όμως θα χρειαστεί να περιμένει λίγο περισσότερο χρόνο για την ανακούφιση των συμπτωμάτων του. Είναι επίσης δυνατόν είτε να προσαρμοστεί κατάλληλα η δόση ή οι ώρες χορήγησης ή τέλος να προστεθεί ένα άλλο φάρμακο ή να αλλαχθεί εντελώς το χορηγούμενο σκεύασμα. Όπως και να έχει είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να συζητάτε με τον γιατρό σας κάθε πρόβλημα και κάθε ανησυχία ή φόβο σας σχετικά με το φάρμακο.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΤΗ ΦΑΣΗ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ (ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΩΝ ΥΠΟΤΡΟΠΩΝ)

Τα θυμοσταθεροποιητικά είναι τα φάρμακα που κυρίως χρησιμοποιούνται στη φάση συντήρησης. Το 1/3 των ασθενών που βρίσκονται υπό αγωγή θα παραμείνουν ελεύθεροι συμπτωμάτων σε όλη τους τη ζωή. Οι περισσότεροι από τους υπόλοιπους θα έχουν λίγα και ελαφρότερα επεισόδια.
Μην απελπίζεστε όταν συμβαίνει κάποιο επεισόδιο, ενώ είστε υπό αγωγή γιατί η αποτελεσματικότητα μιας θεραπείας μπορεί να αξιολογηθεί μόνο μακροπρόθεσμα. Βεβαιωθείτε ότι αναφέρετε έγκαιρα τις αλλαγές της διάθεσης στο γιατρό σας, γιατί μια τροποποίηση της αγωγής σε αυτή τη φάση μπορεί να αποκαταστήσει τη διάθεση και να προλάβει ένα επόμενο επεισόδιο. Οι τροποποιήσεις της αγωγής είναι μια φυσιολογική ιατρική πρακτική. Μπορεί για παράδειγμα από καιρό σε καιρό να χρειαστεί να προστεθεί ένα δεύτερο θυμοσταθεροποιητικό ή ένα αντικαταθλιπτικό ή ένα αντιψυχωτικό που θα αφαιρεθεί όταν υφεθούν τα συμπτώματα.

Το να λαμβάνει κανείς αγωγή για μεγάλο χρονικό διάστημα σίγουρα δεν είναι εύκολο. Πολλοί διπολικοί ασθενείς διακόπτουν την αγωγή τους ενώ βρίσκονται στη φάση συντήρησης. Αυτό γίνεται για διάφορους λόγους. Άλλοι καθώς δεν έχουν συμπτώματα νιώθουν ότι δεν χρειάζονται πια την αγωγή. Άλλοι δεν μπορούν να ανεχθούν τις ανεπιθύμητες ενέργειες και κάποιοι τρίτοι συγχέουν την υπομανία με μια φυσιολογική αλλαγή της διάθεσης. Παρόλα αυτά η έρευνα δείχνει ότι η διακοπή της αγωγής στη φάση της συντήρησης καταλήγει σχεδόν πάντα σε υποτροπή μετά από μερικές εβδομάδες. Γι΄ αυτό η διακοπή της αγωγής γίνεται πάντα βαθμιαία και με την επίβλεψη του γιατρού σας.

Γενικά η συμμόρφωση με την χορηγούμενη φαρμακευτική αγωγή (δηλαδή το κατά πόσον ένας ασθενής λαμβάνει συστηματικά τα φάρμακα του, όπως αυτό έχει συστηθεί από τον γιατρό του) είναι ένα κρίσιμο σημείο για την ευνοϊκή μακροχρόνια πορεία της διπολικής διαταραχής. Όπως προαναφέρθηκε αρκετοί ασθενείς τείνουν να διακόπτουν την αγωγή από μόνοι τους, χωρίς καν να το γνωρίζει το συγγε ικό τους περιβάλλον. Σε τέτοιες περιπτώσεις μια καλή επιλογή είναι ο συνδυασμός του θυμοσταθεροποιητικού με ένα αντιψυχωτικό βραδείας αποδέσμευσης και ελεγχόμενης χορήγησης.

Αν κάποιος εμφάνισε ένα μόνο επεισόδιο μανίας τότε η αγωγή μπορεί να διακοπεί μετά από ένα χρόνο. Αν όμως υπάρχει κληρονομικό ιστορικό μέσα στην οικογένεια ή το επεισόδιο ήταν πολύ σοβαρό μπορεί να χρειαστεί μεγαλύτερη διάρκεια της φάσης συντήρησης. Αν κάποιος εμφάνισε 2 ή περισσότερα μανιακά ή καταθλιπτικά επεισόδια τότε θα πρέπει να λάβει αγωγή για μεγαλύτερο ακόμη χρονικό διάστημα (από 2 ως 5 χρόνια). Σε αυτό το χρονικό διάστημα η αγωγή μπορεί να διακοπεί μόνο να υπάρχουν πολύ σημαντικές παρενέργειες ή η γυναίκα ασθενής πρόκειται να μείνει έγκυος. Σε περιπτώσει με αρκετά επεισόδια ή πολύ βαριά επεισόδια μπορεί να χρειαστεί ισόβια αγωγή.

ΨΥΧΟ-ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ:
ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΝΑ ΤΑ «ΒΓΑΖΩ ΠΕΡΑ» ΜΕ ΤΗ ΔΙΠΟΛΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ.

Υπάρχει κάτι που μπορώ να κάνω για να βοηθήσω τη θεραπεία μου;
Βεβαίως ναι!
Πρώτα απ’ όλα να γίνετε ένας «ειδικός» στη διπολική διαταραχή. Πως θα γίνει αυτό; Διαβάζοντας, παρακολουθώντας σεμινάρια και διαλέξεις, συζητώντας με το γιατρό σας και εκμεταλλευόμενος τις δυνατότητες του διαδικτύου. Μπορείτε να μάθετε να ελέγχετε τις μικροαλλαγές της διάθεσης που κάποιες φορές δίνουν την ώθηση για ένα νέο επεισόδιο της διαταραχής, προσέχοντας τα εξής:

• · Διατηρήστε ένα σταθερό πρόγραμμα ύπνου: προσπαθήστε να κοιμάστε και να ξυπνάτε ίδια ώρα κάθε μέρα. Αλλαγές στο πρόγραμμα του ύπνου προκαλούν χημικές αλλαγές στο σώμα που μπορεί να πυροδοτήσουν επεισόδια της διαταραχής.
• · Διατηρήστε ένα σταθερό πρόγραμμα δραστηριοτήτων: προσπαθήστε να μην πιέζετε τον εαυτό σας υπερβολικά και από την άλλη ακόμη κι αν δεν έχετε διάθεση αποφύγετε την αδράνεια.
• · Μην χρησιμοποιείτε αλκοόλ ή άλλες παράνομες ουσίες.
• · Προσπαθήστε να πάρετε βοήθεια από την οικογένεια και από φίλους: δεν είναι εύκολο να συμβιώνει κανείς με ένα άτομο που πάσχει από διπολική διαταραχή. Αν όλοι ενημερωθείτε για τη διαταραχή τότε θα είστε σε θέση να μειώσετε και τις αναπόφευκτες πιέσει που αυτή προκαλεί στην οικογένεια. Ακόμη και η πιο ήρεμη οικογένεια θα χρειαστεί κάποιες φορές βοήθεια για να τα βγάλει πέρα με την πίεση που ασκείται από ένα άτομο με συνεχιζόμενα συμπτώματα. Ζητήστε από το γιατρό σας να ενημερώσει όλη την οικογένεια για τη διαταραχή.
• · Προσπαθήστε να μειώσετε το στρες στη δουλειά: φυσικά και θέλετε να κάνετε το καλύτερο στη δουλειά. Ωστόσο αν έχετε στο νου ότι με το να μειώνετε τις υποτροπές θα έχετε συνολικά καλύτερο αποτέλεσμα στη δουλειά. Αν οι πιέσεις στη δουλειά σε μια περίοδο είναι αυξημένες με αποτέλεσμα να δημιουργούνται διαταραχές στη διάθεση συζητήστε με το γιατρό το ενδεχόμενο μιας αναρρωτικής άδειας. Το πόσο ανοιχτά θα μιλήσετε για το πρόβλημα σας στη δουλειά εξαρτάται από εσάς. Αν δεν μπορείτε να εργαστείτε βάλτε κάποιον συγγενή σας να ειδοποιήσει ότι δεν αισθάνεστε καλά, ότι παρακολουθείστε από γιατρό κι ότι θα επιστρέψετε το συντομότερο.
• · Μάθετε να αναγνωρίζετε τα πρώιμα προειδοποιητικά σημάδια ενός επεισοδίου: τα σημάδια αυτά διαφέρουν από άτομο σε άτομο και είναι διαφορετικά στην κατάθλιψη και διαφορετικά στη μανία. Όσο πιο γρήγορα επισημάνετε τα σημάδια αυτά σε σας τόσο πιο έγκαιρα θα αναζητάτε βοήθεια. Μικρές αλλαγές στη διάθεση, στον ύπνο, στην αυτό-εκτίμηση, στη σεξουαλικότητα, στη συγκέντρωση, στην προθυμία μνα κάνετε καινούργια πράγματα, σκέψεις θανάτου (ή αντίθετα υπερβολική αισιοδοξία), αλλαγές στο ντύσιμο ή γενικότερα στην εμφάνιση, μπορεί να αποτελούν πρώιμα σημεία μανίας ή κατάθλιψης. Δώστε ιδιαίτερη προσοχή στις αλλαγές στο πρόγραμμα του ύπνου σας. Μην διστάσετε να ζητήσετε από την οικογένεια σας να σας παρατηρεί και να σημειώνει τις αλλαγές αυτές αν εσείς δεν εμπιστεύεστε την κρίση σας.

Τι να κάνετε αν θελήσετε να διακόψετε πρώιμα τη θεραπεία σας;

Είναι φυσικό από καιρό σε καιρό να δυσφορείτε με την αγωγή σας. Αν νιώθετε ότι δεν σας βοηθάει ή ότι σας προκαλεί δυσβάσταχτες παρενέργειες μιλήστε με το γιατρό σας – μην αλλάξτε ή διακόψτε μόνοι σας την αγωγή. Συμπτώματα που επανέρχονται μετά τη διακοπή της αγωγής θεραπεύονται συχνά πιο δύσκολα. Μην ντραπείτε να ζητήσετε τη γνώμη κι ενός δεύτερου γιατρού και μετά να συζητήσετε με το γιατρό σας.

Πόσο συχνά πρέπει να μιλάω με το γιατρό μου;

Κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου οι περισσότεροι επισκέπτονται το γιατρό τους τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα. Όσο βελτιώνεστε οι επισκέψεις μπορεί να αραιώνουν.
Ανεξάρτητα από προκαθορισμένα ραντεβού, επικοινωνήστε άμεσα με το γιατρό σας στις παρακάτω περιπτώσεις:

• · Ιδέες αυτοκτονίας ή βίαιη συμπεριφορά.
• · Αλλαγές στον ύπνο, τη διάθεση ή την ενεργητικότητα.
• · Αλλαγές στις παρενέργειες των φαρμάκων.
• · Σε περίπτωση ανάγκης λήψης ενός άλλου φαρμάκου
• · Σε οποιοδήποτε ιατρικό επείγον, πριν από χειρουργείο κλπ.

Πως μπορούν να βοηθήσουν η οικογένεια και οι φίλοι;

Αν είστε συγγενής κάποιου διπολικού ασθενή ενημερωθείτε για τη διαταραχή, τα αίτια της και την αντιμετώπιση της. Μιλήστε με τον γιατρό του. Μάθετε για τα προειδοποιητικά σημάδια ενός επικείμενου επεισοδίου. Συνεννοηθείτε μαζί του για το πώς θα αντιδράσετε αν εμφανιστούν κάποια από αυτά τα σημεία. 

• · Ενθαρρύνετε τον ασθενή να διατηρήσει τη θεραπεία του και να αποφύγει το αλκοόλ.
• · Αν εμφανίσει κάποιο επεισόδιο της διαταραχής, και θεωρεί το ενδιαφέρον σας παρέμβαση στη ζωή, σκεφτείτε ότι εκείνη τη στιγμή δεν σας απορρίπτει αλλά αυτό είναι ένα από τα συμπτώματα του επεισοδίου.
• · Μάθετε να αναγνωρίζετε προειδοποιητικά σημεία για ενδεχόμενη αυτοκτονική συμπεριφορά. Πάντα να λαμβάνετε σοβαρά υπόψη τις απειλές για αυτοκτονία. Καλέστε το 166 αν η κατάσταση δυσκολέψει απελπιστικά.
• · Σε περιόδους που ο ασθενής βρίσκεται σε επεισόδιο βοηθήστε τον να διευθετήσει τις σημαντικές του υποθέσεις. (πχ προστατέψτε από αγοραπωλησίες σε περίοδο μανίας).
• · Όταν ο ασθενής αναρρώνει αφήστε τον να προσαρμοστεί με το δικό του ρυθμό. Μην επιδιώκετε υπερβολικά πολλά, αλλά ούτε και πολύ λίγα. Προσπαθήστε να κάνετε πράγματα μαζί με αυτό αντί για να κάνετε πράγματα γι’ αυτόν. Φερθείτε τους φυσιολογικά, εφόσον αναρρώσουν.vv · Τόσο εσείς όσο κι ο ασθενής πρέπει να μάθετε τη διαφορά ανάμεσα σε μια καλή μέρα και στην υπομανία και ανάμεσα σε μια κακή μέρα και την κατάθλιψη. Ο ασθενής θα έχει καλές και κακές μέρες όπως και κάθε άλλος άνθρωπος. Με την εμπειρία και τη συζήτηση θα μπορείτε να τα διαχωρίζετε.

ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

Η ψυχοθεραπεία βοηθά ένα άτομο με διπολική διαταραχή να ξεπεράσει τα προβλήματα της καθημερινής ζωής, να αντιληφθεί τις επιπτώσεις της διαταραχής στις σημαντικές του σχέσεις και στη ζωή του γενικότερα. Σα θεραπεία στην οξεία φάση βοηθά περισσότερο σε περιόδους κατάθλιψης παρά σε περιόδους μανίας. Η μακροχρόνια ψυχοθεραπεία βοηθά στην πρόληψη των επόμενων επεισοδίων μειώνοντας τα στρες που οδηγούν σε αυτά και βοηθώντας τον ασθενή να αποδεχθεί την αγωγή του.

Πως μπορείτε να επωφεληθείτε περισσότερα από την ψυχοθεραπεία;

• · Τηρήστε τα ραντεβού σας.
• · Να είστε ανοιχτός και ειλικρινής.
• · Ακολουθείστε στο σπίτι όσα συμφωνήθηκαν στην ώρα της θεραπείας.
• · Ενημερώστε το γιατρό για το πώς δουλεύει η θεραπεία.

Είναι λογικό διαβάζοντας τα παραπάνω να σας γεννήθηκαν απορίες. Συγκεντρώστε τις και ζητήστε διευκρινίσεις από τον γιατρό σας. Και στη Διπολική Διαταραχή, όπως σε πολλές περιπτώσεις στη ζωή, η γνώση είναι δύναμη.