Τι σημαίνει άραγε φροντίζω; Πως μπορεί κάποιος να παρέχει υπηρεσίες φροντίδας χωρίς να κουράζεται; Τι θα μπορούσε να λειτουργεί ενισχυτικά στον δύσκολο και απαιτητικό ρόλο φροντίδας που έχει αναλάβει; Πως θα καταλάβει ότι οι παροχές που προσφέρει ανακουφίζουν; Πως νοηματοδοτεί ο φροντιστής αυτή τη διαδικασία και τι προσδοκίες έχει από το άτομο που υποστηρίζει;
Τα τελευταία χρόνια η κατάθλιψη και η συμπτωματολογία που την συνοδεύει παρατηρείται σε μεγάλο ποσοστό ανθρώπων. Μέχρι το 2030 υποστηρίζεται ότι θα αποτελεί την πρώτη σε συχνότητα και εμφάνιση μορφή αναπηρίας σε παγκόσμια κλίμακα. Η κατάθλιψη ως κατάσταση και δυναμική δεν επηρεάζει απλά το άτομο που την βιώνει αλλά και τα συστήματα – πλαίσια που αυτό εντάσσεται. Η οικογένεια αποτελεί τον κύριο χώρο δημιουργίας, διατήρησης και περιορισμού της κατάθλιψης καθώς τα μοτίβα επικοινωνίας επηρεάζουν και επηρεάζονται από την εμφάνιση και την έκβαση της. Η κατάθλιψη βιώνεται πολύ αθόρυβα και σταδιακά οδηγεί το άτομο στον περιορισμό της δράσης του, στην κοινωνική απόσυρση και στην εσωτερική απορρόφηση. Ο φακός εστίασης του ατόμου με καταθλιπτική συμπτωματολογία στρέφεται στον εσωτερικό εαυτό και αποστασιοποιείται από τα εξωτερικά ερεθίσματα.
Οι οικογενειακοί φροντιστές αναλαμβάνουν πολλούς ρόλους απέναντι στο φροντιζόμενο άτομο και γίνονται προστάτες, έμπιστοι φίλοι, διαρκείς σύντροφοι, διαχειριστές φροντίδας, σύμβουλοι και αναλαμβάνουν την ευθύνη λήψεως αποφάσεων εκ μέρος του ατόμου που αδυνατεί να ανταπεξέλθει στην πίεση των υποχρεώσεων. Η έννοια της φροντίδας ως πολύπλευρη και πολυδιάστατη έννοια νοηματοδοτείται υποκειμενικά από το κάθε άτομο. Εκτός από τις πρακτικές ή συμπεριφορικές διαστάσεις που περιλαμβάνει, αφορά το πρόσημο που δίνει το άτομο στη διαδικασία, το βαθμό δέσμευσης σε αυτήν και τον τρόπο αντίληψης του συναισθηματικού βάρους που χρειάζεται να διαχειριστεί. Η υποκειμενική επιβάρυνση που βιώνει ο φροντιστής διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στον τρόπο εξέλιξης και πορείας της κατάθλιψης.
Οι φροντιστές συχνά βιώνουν πένθος. Χρειάζεται εσωτερικά και συμβολικά να θρηνήσουν την κατάσταση της προηγούμενης λειτουργικότητας που είχε το άτομο που φροντίζουν. Πολλές φορές αισθάνονται ενοχή είτε διότι κατηγορούν τον εαυτό τους για την εμφάνιση της κατάθλιψης είτε γιατί αμφισβητούν τους τρόπους που διαχειρίζονται την κατάσταση. Θυμώνουν με το άτομο που φροντίζουν διότι πολλές φορές αρνείται να προσπαθήσει, να προσαρμοστεί στις θεραπευτικές κατευθύνσεις και η κούραση που βιώνουν τόσο σωματικά όσο και ψυχικά τους έχει ταλαιπωρήσει. Παράλληλα, η επισταμένη φροντίδα τους απομονώνει κοινωνικά με αποτέλεσμα να αισθάνονται μοναξιά και έλλειψη κατανόησης.
Η παροχή βοήθειας σε συγγενή με κατάθλιψη δεν είναι εύκολη και γραμμική διαδικασία. Δεν υπάρχουν μαγικά βήματα που υπόσχονται γρήγορη ίαση και αποκατάσταση. Οι εντάσεις αυξάνονται, οι ρόλοι και η οικογενειακή δυναμική επηρεάζονται, όλα περιστρέφονται γύρω από το βίωμα της κατάθλιψης και οι αντιδράσεις του ατόμου φαίνονται απρόβλεπτες και παράδοξες. Οι φροντιστές χρειάζεται να εντάξουν τις υπηρεσίες που προσφέρουν στην ταυτότητα τους και αυτό απαιτεί χρόνο, δύναμη και αντοχή. Όσοι φροντίζουν χρειάζεται να αντιμετωπίζουν φροντιστικά τη φροντίδα τους. Να μάθουν να συγχωρούν τον εαυτό τους που κάποιες φορές κουράζονται. Να μάθουν να αντέχουν στη διαδρομή, κρατώντας ανάσες και για εκείνους. Για να μπορούν να απλώσουν το χέρι χρειάζεται το χέρι τους να μπορεί να κρατήσει.
Οι ανάγκες των φροντιστών μπροστά στην ύπαρξη της κατάθλιψης λησμονούνται. Τοποθετείται σε πρώτο πλάνο η υποστήριξη και η ενδυνάμωση του ασθενή. Οι ανάγκες περιμένουν για αργότερα, περιμένουν τον κατάλληλο χρόνο και χώρο για να εκφραστούν. Η κατάθλιψη βιώνεται ως «κοιμώμενη παρουσία» και όλη η οικογένεια διατηρεί την επαγρύπνηση της σε τυχόν υποτροπή ακόμα και αν το άτομο έχει ανακουφιστεί από τη δυσφορική συμπτωματολογία. Σε αυτή τη φάση ο φροντιστής χρειάζεται διάλειμμα. Χρειάζεται να κατεβάσει ταχύτητα ώστε να περιποιηθεί τις φθορές του. Να μπορέσει να αναγνωρίσει τους πόνους του και να ακούσει τον τρόπο που ο οργανισμός του χρειάζεται αποκατάσταση. Ο φροντιστής δεν μπορεί να πετάει με σπασμένα φτερά…
